Bias in patronen van de overheid

1. Groepsdenken en institutionele zelfbevestiging

Overheidsorganisaties opereren vaak binnen gesloten cirkels van beleidsmakers, adviseurs en wetenschappers die elkaars denkbeelden bevestigen. Dit leidt tot een confirmation bias: nieuwe informatie wordt gefilterd door bestaande overtuigingen. Kritische stemmen worden genegeerd of als "politiek lastig" weggezet. Dat leidt tot het missen van signalen uit de samenleving en de blinde vlek groeit.

Voorbeeld: het blijven investeren in klimaatbeleid zonder transparantie over kosten/baten of alternatieve oplossingen zoals kernenergie.

2. Afwezigheid van skin in the game

Ambtenaren en politici dragen zelden direct de consequenties van hun beleid. Daardoor is er geen natuurlijk correctiemechanisme zoals in de markt, waar een ondernemer faalt als hij verkeerde beslissingen maakt. Deze asymmetrie leidt tot moral hazard: beleid kan schadelijk zijn voor burgers zonder dat dit de beleidsmakers raakt.

Overheidsuitgaven kunnen ontsporen omdat niemand persoonlijk failliet gaat — behalve de burger die belasting betaalt.

3. De ‘te grote overheid’ paradox

Hoe groter en complexer een overheid, hoe minder overzicht en verantwoordelijkheid er is. Specialisatie en fragmentatie zorgen ervoor dat niemand het geheel nog overziet. Dit creëert silo’s met structurele blindheid voor systeemimpact. Men denkt in termen van budgetten, targets en beleidsterreinen, niet in menselijke gevolgen.

Een ministerie voert "inkomensnivellering" door, zonder inzicht in wat het doet met de werkethiek of de middenklasse.

4. Politieke horizon: de bias van kortetermijndenken

Beleidskeuzes zijn gericht op de volgende verkiezing, niet op de volgende generatie. Dit veroorzaakt een bias richting populaire maatregelen of korte termijn symptoombestrijding, zelfs als de langetermijneffecten schadelijk zijn. Complexe problemen worden uitgesteld, versimpeld of geherdefinieerd.

Investeren in ‘klimaatcompensatie’ klinkt electoraal goed, maar structureel investeren in onderwijs of energie-infrastructuur vraagt visie en discipline.

5. Controle illusie en technocratisch denken

De overheid denkt vaak dat ze complexe systemen kan "regelen" via modellen, regels en sancties. Dit veroorzaakt een overreliance op data zonder menselijke nuance. De modellen worden de werkelijkheid, en zodra de werkelijkheid afwijkt… wordt niet het model aangepast, maar de burger gestraft.

Toeslagenaffaire: modellen wezen op fraude, dus duizenden mensen werden als fraudeurs bestempeld zonder menselijk oordeel.

6. Verweven belangen en lobby’s

De overheid raakt steeds meer verstrengeld met internationale instellingen, consultancybedrijven en lobbygroepen. Daardoor ontstaan blinde vlekken voor alternatieve scenario’s, bijvoorbeeld die waarin decentralisatie, zelfbestuur of open source oplossingen beter zouden werken. De bias is dan: "wij weten wat goed is, want iedereen om ons heen zegt hetzelfde."

De overheid lijdt aan een systeemgeïnduceerde cognitieve bias, waarbij de combinatie van structuur, cultuur, belangen en afwezigheid van correctiemechanismen leidt tot blinde vlekken. De oplossing ligt niet in betere beleidsnota’s, maar in fundamentele herontwerp van governance, checks & balances, en burgerbetrokkenheid met technologie als hefboom.